Stulecie bielskiego Kopernika

Na zdjęciu budynek Liceum im. Mikołaja Kopernika fot. Paweł Sowa/Wydział Prasowy UMBB

Najstarsze polskie liceum w Bielsku-Białej – I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika  – świętuje w tym roku 100-lecie istnienia. 23 listopada w gmachu szkoły przy ulicy Listopadowej 70 odbyły się jubileuszowe uroczystości z udziałem szkolnej społeczności, absolwentów LO i zaproszonych gości.

Wśród gości byli prezydent Bielska-Białej Jarosław Klimaszewski i przewodniczący Rady Miejskiej Bielska-Białej Janusz Okrzesik oraz parlamentarzyści Stanisław Szwed, Grzegorz Puda, Przemysław Koperski i Mirosław Suchoń, a także parlamentarzyści sprzed lat – oboje absolwenci Kopernika – Grażyna Staniszewska i onkolog Rafał Muchacki.

Grono absolwentów szkoły – gości jubileuszu było bardzo liczne, dlatego tych, którzy nie zmieścili się w dużej auli tego potężnego gmachu, zaproszono do sali gimnastycznej, dokąd za pomocą kamer przekazywany był obraz z auli. Przybyli znani lekarze, naukowcy, artyści, dziennikarze, nauczyciele… Najstarszych – znanych organizatorom absolwentów Kopernika, którzy przybyli na jubileusz – Eugeniusza Weźranowskiego (matura 1949 r.) oraz Alfreda Rusina (matura 1950 r.) uhonorowano okolicznościowymi medalami. Spodziewano się także absolwenta i nauczyciela LO, później wykładowcy Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie prof. Wiesława Stawińskiego (matura 1949 r.), jednak stan zdrowia nie pozwolił mu na przyjazd do Bielska-Białej.

– Chciałbym się podzielić taką refleksją, że zawód osiągnąłem dzięki studiom, natomiast to, że ukształtowano mnie na przyzwoitego człowieka i nauczono żyć w kulturze, zawdzięczam tylko i wyłącznie tej szkole – powiedział Eugeniusz Weźranowski.

– Serdeczne podziękowania, nie wiem, czy ja na to zasługuję – mówił Alfred Rusin, odbierając medal 100-lecia I LO w Bielsku-Białej.

Jubileuszowe uroczystości zainaugurowała oficjalnie pieśń Gaude Mater Polonia w wykonaniu szkolnego chóru, później wszyscy uczestnicy spotkania zaśpiewali Mazurek Dąbrowskiego. Trudną historię tworzenia szkoły przypomniał dyrektor I LO im. Kopernika Bogusław Głąbek. 17 lipca 1919 r. Rada Narodowa Śląska Cieszyńskiego przyjęła uchwałę powołującą Gimnazjum Realne w Skoczowie. Po dwóch latach funkcjonowania szkołę przeniesiono do Bielska.

– Jak wielka była determinacja ludności polskiej do otwarcia tej szkoły z językiem wykładowym polskim, niech świadczą dane. Według spisu ludności w Bielsku w 1921 roku miasto zamieszkiwało tylko 24 proc. Polaków. W wyborach gminnych w 1922 r. liczba polskich radnych wynosiła jedynie 11 proc., a w 1924 niespełna 14 – mówił dyrektor B. Głąbek.

We własnym – okazałym, najnowocześniejszym wtedy gmachu, z pierwszym w mieście basenem krytym, w którym to budynku szkoła działa do dzisiaj – ówczesne gimnazjum rozpoczęło naukę 1 września 1927 r., zaś ostatecznie budowę gmachu ukończono w roku szkolnym 1928/1929.

– Trudno nie wiązać obchodzonego niedawno 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę ze 100-leciem tej szkoły. Historia jej powstawania pokazuje, jak wielki wpływ na odzyskiwanie polskości w Bielsku, Białej i regionie miała ta szkoła. Dla mnie to wielki prestiż, że mogę być tu dzisiaj na 100-leciu LO im. Kopernika, zwłaszcza, że jestem absolwentem LO im. Żeromskiego. Bardzo dziękuję za zaproszenie. Trzeba przyznać, że o laur pierwszeństwa w tym mieście zawsze konkurowały te dwa licea, a w czasie, kiedy ja się uczyłem, Kopernik wygrywał – stwierdził prezydent Jarosław Klimaszewski. – Jesteście państwo elitą nie tylko dla miasta, ale i kraju. Jak powiedział Cyceron, to co można zrobić dla narodu, to wykształcić młodzież – dodał prezydent, składając podziękowania i gratulacje nauczycielom i absolwentom I LO.

Specjalne jubileuszowe przedstawienie przygotowała młodzież Kopernika, muzykę na żywo grali uczniowie i absolwenci liceum. Później odbyły się spotkania poszczególnych roczników w klasach, a na koniec wieczorem w hotelu Vienna – bal.

Na jubileusz Kopernika przygotowano dwa wydawnictwa – monografię 100 lat Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Bielsku-Białej 1919-2019 autorstwa absolwenta tej szkoły Sławomira Horowskiego (matura 1987), wydaną przez Stowarzyszenie Absolwentów i Przyjaciół I Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Bielsku-Białej, oraz książkę Państwowe Gimnazjum i Liceum im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Bielsku (1919-1939) autorstwa Pawła Bottchera, wydaną przez Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej.

 

Historia szkoły

Początki I LO im. Mikołaja Kopernika w Bielsku-Białej sięgają 1919 r., kiedy to Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego podjęła decyzję o utworzeniu w Skoczowie Państwowego Gimnazjum Realnego. Po dwóch latach zapadła decyzja przeniesienia tej oświatowej placówki do Bielska. Stały za tym dwa ważne powody – po pierwsze w niewielkim Skoczowie szkoła nie miała szans na rozwój, a dodatkowo borykała się z problemami kadrowymi, gdyż brakowało odpowiednio wykształconych nauczycieli; po drugie, w zdominowanym przez Niemców Bielsku brakowało polskiego gimnazjum, w którym mogły kształcić się dzieci polskich urzędników, oficerów, lekarzy czy polskich rolników z okolicznych wiosek.

Rok szkolny 1921/22 szkoła rozpoczęła jako sublokatora w gmachu niemieckiego gimnazjum przy obecnej ulicy Słowackiego, a jej oficjalna nazwa brzmiała: Państwowe gimnazjum z językiem wykładowym polskim w Bielsku, powszechnie nazywano ją Gimnazjum Polskim. Własnej siedziby doczekała się w 1927 roku, gmach wzniesiony przy obecnej ulicy Listopadowej, który szkoła zajmuje do dzisiaj, był jednym z najokazalszych szkolnych budynków w II Rzeczpospolitej. Liczył 20 sal wykładowych, posiadał piękną aulę ze sceną i balkonem, pracownie do nauki chemii, biologii i fizyki, sale do rysunków, salę gimnastyczną, basen, a nawet obserwatorium astronomiczne.

W 1936 r. patronem Gimnazjum Polskiego został marszałek Józef Piłsudski. Szkoła znana była z patriotycznego wychowania jej uczniów oraz bardzo wysokiego poziomu kształcenia. Stanowiła prawdziwą kuźnię polskich kadr – jej absolwenci studiowali na wielu kierunkach najlepszych wyższych uczelni.

W czasie II wojny światowej zginęło lub zostało zamordowanych 11 profesorów oraz ponad 100 absolwentów i wychowanków Gimnazjum Polskiego w Bielsku. Szkolny gmach służył w czasie wojny jako wojskowy szpital – najpierw dla rannych żołnierzy Wehrmachtu, potem dla żołnierzy Armii Czerwonej. Z uwagi na obecność tych ostatnich, pierwszy po okupacyjnej przerwie rok szkolny rozpoczął się 4 kwietnia 1945 roku w pomieszczeniach w centrum Bielska, prowizorycznie zaadaptowanych na oświatowe cele. We wrześniu szkoła, która nazywała się wówczas Państwowe Gimnazjum i Liceum Męskie w Bielsku, wróciła do swojej siedziby.

W czasach stalinowskich dawne Gimnazjum Polskie w Bielsku uchodziło za oazę normalności. Było bowiem szkołą, w której – tak jak przed wojną – kładło się duży nacisk na poziom kształcenia, unikano ideologicznej indoktrynacji uczniów. Choć lokalne władze PZPR były z tego powodu bardzo niezadowolone i groziły nawet przekształceniem placówki w świecką szkołę Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, czyli sztandarową szkołę wychowania socjalistycznego, to późniejszy Kopernik nigdy nie stał się szkołą, w której łamano charaktery uczniów i wychowywano ich w duchu ideologii marksistowsko-leninowskiej.

W 1958 r. w związku ze zbliżającym się jubileuszem 40-lecia postanowiono nadać szkole imię jakiejś wybitnej postaci historycznej. Powrót przedwojennego patrona – marszałka Józefa Piłsudskiego – nie był do zaakceptowania przez ówczesne władze. Pojawiło się dwóch innych kandydatów: astronom i człowiek renesansu Mikołaj Kopernik oraz komunistyczny działacz, który zginął w czasie II wojny światowej Paweł Finder. Decyzja o tym, czy patronem szkoły zostanie Kopernik, czy Finder, należała do grona pedagogicznego. 10 marca 1958 r. nauczyciele większością głosów zdecydowali, że patronem szkoły zostanie Mikołaj Kopernik, a oświatowe władze – choć z ociąganiem – oficjalnie zatwierdziły nowego patrona podczas obchodów jubileuszu. W lutym 1967 roku, z okazji 22. rocznicy wyzwolenia Bielska-Białej spod hitlerowskiej okupacji, I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika otrzymało zbiorową Odznakę Tysiąclecia Państwa Polskiego.

Mocnym echem w dziejach szkoły odbił się marzec 1968 roku – uczniowie bielskich szkół średnich poparli protestujących wówczas studentów, gromadząc się pod pomnikiem Adama Mickiewicza, władza zareagowała represjami. Nauczycielom Kopernika polecono trójkami patrolować po lekcjach miasto i sprawdzać, czy uczniowie tej szkoły nie gromadzą się w rejonie pomnika. Uczący matematyki profesor Jan Wolnicki oświadczył wówczas, że pracuje jako nauczyciel, a nie szpicel i nie będzie szpiegował uczniów, gdyż jest to niezgodne z jego sumieniem. Co więcej, nie wyraził zgody na to, aby jego podopieczni wzięli udział w marszu i wiecu potępiającym studenckie protesty w Warszawie, Krakowie i innych akademickich miastach. Zapłacił za to odejściem z pracy i na zawsze pożegnał się ze szkołą. Pracował jako pomocnik stolarza, a potem w dziale rozliczenia produkcji Bielskiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego.

W 1972 roku, z uwagi na ulokowanie w pięknym gmachu przy obecnej ulicy Listopadowej bielskiej Filii Politechniki Łódzkiej, szkołę podzielona na dwa licea: I LO im. Mikołaja Kopernika oraz IV LO im. Komisji Edukacji Narodowej. Pierwsze z nich, okrojone do kilkunastu klas, zostało w starej siedzibie, gdzie jednak przypadła mu smutna rola sublokatora. Ten, tak zwany Mały Kopernik słynął w Bielsku-Białej z bardzo wysokiego poziomu kształcenia. Jego absolwenci bez większych problemów nie tylko zdawali maturę, ale także dostawali się na wybrane studia wyższe.

Gospodarzem we własnym gmachu LO im. M. Kopernika stało się dopiero w 1990 r., kiedy to Filia Politechniki Łódzkiej wyprowadziła się do budynków na Błoniach. Żeby to było możliwe, konieczna była ciężka walka z władzami wojskowymi, do których należały obiekty na Błoniach i które miały inny pomysł na ich zagospodarowanie. Kopernik nie był w tych staraniach samotny – popierały go władze miasta, prasa oraz parlamentarzyści.

W ciągu ostatnich kilkunastu lat szkolny budynek przy ulicy Listopadowej został wyremontowany – m.in.  zmodernizowano basen, aulę i salę gimnastyczną. Na dziedzińcu zbudowano nowoczesne, wielofunkcyjne boisko sportowe. Wymieniono instalację centralnego ogrzewania. Na fasadzie szkoły przywrócono polskiego orła. Prace modernizacyjne objęły także schody, główną elewację, korytarze, pokój nauczycielski i obserwatorium.

– Realizacja tak wielu inwestycji przy jednoczesnym zapewnieniu sprawnego funkcjonowania procesu dydaktycznego szkoły nie była ani prosta, ani łatwa, ale szczęśliwie wszystko udało się sprawnie przeprowadzić. Dzisiaj piękny Kopernik to z jednej strony szkoła ze wspaniałymi tradycjami, a z drugiej strony to nowoczesna placówka oświatowa spełniająca wszystkie wymogi edukacji, która bez obaw patrzy w przyszłość – mówi dyrektor LO im. Mikołaja Kopernika Bogusław Głąbek, który kieruje tą szkołą od 2001 roku. Obecnie w Koperniku kształci się 771 uczniów pod kierunkiem 63 nauczycieli.

Agata Wolna (matura 1987 w Koperniku)