Historycy o dziejach Białej

Na zdjęciu plakat Ze zbiorów Muzeum Historycznego w Bielsku-Białej

Bielsko-Bialskie Towarzystwo Historyczne w ramach upamiętnienia 300-lecia nadania praw miejskich Białej chce przygotować pamiątkową tablicę i publikację książkową oraz zorganizować debatę. 

W 2023 roku ważną i często w mieście przypominana datą jest 9 stycznia 1723 roku, kiedy to młodsza siostra naszego dwumiasta – Biała – została miastem dzięki dekretowi króla Polski i Saksonii Augusta II Mocnego. W związku z jubileuszem 300-lecia miejskości Białej Bielsko-Bialskie Towarzystwo Historyczne podjęło inicjatywę upamiętnienia tego wydarzenia. 

- Dr Ewa Janoszek przygotowała projekt tablicy pamiątkowej, którą chcielibyśmy wmurować na froncie jednej z kamienic na odnowionym placu Wojska Polskiego. Tekst na tablicę opracował dr Jerzy Polak. Pragnęlibyśmy również - wzorem ubiegłego roku, kiedy odbyła się debata o Domu Polskim - zorganizować panel historyczny poświęcony miastu Biała, który przybliżyłby mieszkańcom historię naszego miasta i regionu oraz pozwoliłby poznać okoliczności, w jakich Biała otrzymała status miasta – informuje prezes Bielsko-Bialskiego Towarzystwa Historycznego dr Maciej Bujakowski. 


BBTH przygotowało publikację, która jest zbiorem artykułów opracowanych przez członków towarzystwa, a poświęconych Białej. Znajdują się tam teksty dotyczące różnych dziedzin życia miasta i jego mieszkańców na przestrzeni 300 lat. W planie są także otwarte spotkania w placówkach Miejskiego Domu Kultury zlokalizowanych w różnych dzielnicach, podczas których historycy BBTH przybliżaliby mieszkańcom dzieje Białej.  
O wszystkich tych działaniach będziemy informować na bieżąco, a poniżej prezentujemy sporządzone przez Jerzego Polaka uzasadnienie historyczne dla przygotowywanej tablicy pamiątkowej.

JacK 

W 2023 roku przypada 300. rocznica niezwykle ważnego wydarzenia w historii Białej, tworzącej od 1951 roku wraz Bielskiem wspólny organizm miejski – Bielsko-Biała.


9 stycznia 1723 roku król polski i zarazem elektor saski August II Mocny nadał wiosce Białej, położonej nad samą granicą Rzeczypospolitej Obojga Narodów z monarchią habsburską (Austrią), prawa miejskie na zasadach prawa magdeburskiego (w odmianie chełmińskiej). Decyzja ta została podjęta na usilne prośby ówczesnego starosty lipnickiego (w latach 1718-1725) Jakuba Zygmunta Rybińskiego herbu Wydra, generała artylerii koronnej i wojewody chełmińskiego. Jego zabiegi wynikały z rosnącej roli gospodarczej tej rzemieślniczo-handlowej osady należącej do starostwa lipnickiego (dóbr królewskich), która wyrosła około 1560 roku na prawym brzegu granicznej rzeki Białej, naprzeciwko śląskiego miasta Bielska oraz na ważnym szlaku handlowym tzw. solnym, wiodącym z Krakowa w głąb krajów habsburskich (Morawy, Czechy i Austria). Biała, stanowiąca od 1613 roku samodzielną gminę, była zamieszkana głównie przez rzemieślników i kupców różnej profesji, o mieszanym pod względem etnicznym i wyznaniowym składzie (niemiecko-polskim i ewangelicko-katolickim). Obsługiwali oni nie tylko rynek lokalny, ale przede wszystkim rozwijający się handel tranzytowy na wspomnianym szlaku solnym, a nawet rynek krakowski (wraz z Bielskiem).


Jak zaznaczono w przywileju lokacyjnym Augusta II z 9 styczna 1723 roku, będącym zarazem przywilejem herbowym, Biała została podniesiona do godności Miasta Jego Królewskiej Mości za zasługi polityczne J.Z. Rybińskiego, dawnego dworzanina króla, zwalczającego ówczesną opozycję – obóz byłego króla Stanisława Leszczyńskiego. W swych zabiegach starosta lipnicki kierował się względami gospodarczymi – założenie nowego miasta miało przyciągnąć nowych osadników, a w konsekwencji zintensyfikować gospodarkę starostwa i dostarczyć jego dzierżawcy zwiększonych dochodów. W momencie nabycia praw miejskich Biała zajmowała powierzchnię zaledwie 12,5 ha, posiadała około 300 mieszkańców oraz około 40 drewnianych domów mieszkalnych. Lokacja związana była z nowym, urbanistycznym rozplanowaniem miejscowości, która otrzymała duży, centralny plac rynkowy (obecny plac Wojska Polskiego). Pozwolił on już w połowie XVIII w. odgrywać Białej rolę znaczącego ośrodka handlowego na południowo-zachodnich kresach ówczesnej Polski i poważnego partnera gospodarczego sąsiedniego Bielska.


dr Jerzy Polak

Na zdjęciu plakat

 

Na zdjęciu plakat

 

Na zdjęciu plakat

 

Na zdjęciu plakat

 

Na zdjęciu plakat